چیزهائى که تیمّم به آنها صحیح است

مسأله 692 ) تیمم به خاک و ریگ، کلوخ و سنگ و شن صحیح است ولى احتیاط مستحب آن است که اگر خاک ممکن باشد، به چیز دیگر تیمم نکند و اگر خاک نباشد، به ریگ و اگر ریگ نباشد، به کلوخ و چنانچه کلوخ هم نباشد، به سنگ تیمم نماید.

مسأله 693 ) تیمم بر سنگ گچ و سنگ آهک و گچ و آهک پخته صحیح است ولى تیمم بر سنگ معدن مثل سنگ عقیق باطل مى‏باشد.

مسأله 694 ) اگر خاک و ریگ و کلوخ و سنگ پیدا نشود، باید به گرد و غبارى که در فرش و لباس و مانند اینهاست، تیمم نماید و چنانچه گرد پیدا نشود، باید به گِل تیمم کند و اگر گل هم پیدا نشود، احتیاط واجب آن است که نماز را بدون تیمم بخواند و واجب است بعداً قضاى آن را بجا آورد.

مسأله 695 ) اگر بتواند با تکاندن فرش و مانند آن خاک تهیه کند، تیمم به گرد باطل است و اگر بتواند گِل را خشک کند و از آن خاک تهیه نماید، تیمم به گل باطل مى‏باشد.

مسأله 696 ) کسى که آب ندارد اگر برف یا یخ داشته باشد، چنانچه ممکن است باید آن را آب کند و با آن وضو بگیرد یا غسل نماید، و اگر ممکن نیست و چیزى هم که تیمم به آن صحیح است ندارد، احتیاط واجب آن است که با برف یا یخ، اعضاء وضو یا غسل را نمناک کند و نمازى را که خوانده باید قضا کند.

مسأله 697 ) اگر با خاک و ریگ، چیزى مانند کاه که تیمم به آن باطل است مخلوط شود، نمى‏تواند به آن تیمم کند ولى اگر آن چیز به قدرى کم باشد که در خاک یا ریگ از بین رفته حساب شود، تیمم به آن خاک و ریگ صحیح است.

مسأله 698 ) اگر چیزى ندارد که بر آن تیمم کند چنانچه ممکن است، باید به خریدن و مانند آن تهیه نماید.

مسأله 699 ) تیمم به دیوار گِلى صحیح است و احتیاط مستحب آن است که با بودن زمین یا خاک خشک، به زمین، یا خاک نمناک تیمم نکند.

مسأله 700 ) چیزى که بر آن تیمم مى‏کند باید پاک باشد و اگر چیز پاکى که تیمم به آن صحیح است ندارد، بنابر احتیاط نماز را بخواند و بعداً قضاى آن را بجا آورد.

مسأله 701 ) اگر یقین داشته باشد که تیمم به چیزى صحیح است و به آن تیمم نماید بعد بفهمد تیمم به آن باطل بوده، نمازهائى را که با آن تیمم خوانده باید دوباره بخواند.

مسأله 702 ) چیزى که بر آن تیمم مى‏کند و مکان آن چیز، باید غصبى نباشد، پس اگر بر خاک غصبى تیمم کند، یا خاکى را که مال خود اوست، بى‏اجازه در ملک دیگرى بگذارد و بر آن تیمم کند، تیمم او باطل مى‏باشد.

مسأله 703 ) تیمم در فضاى غصبى باطل نیست. پس اگر در ملک خود، دستها را به زمین بزند و بى‏اجازه داخل ملک دیگرى شود و دستها را به پیشانى بکشد، تیمم او باطل نمى‏باشد.

مسأله 704 ) تیمم به چیز غصبى یا بر چیزى که در ملک غصبى است در صورتى باطل است که انسان بداند غصب است و عمداً تیمم کند و چنانچه نداند یا فراموش کرده باشد تیمم او اشکال دارد، ولى اگر چیزى را خودش غصب کند و فراموش کند که غصب کرده و بر آن تیمم کند، یا ملکى را غصب نماید و فراموش کند که غصب کرده و چیزى را که بر آن تیمم مى‏کند در آن ملک بگذارد، تیمم او باطل است و اگر در فضاى آن ملک تیمم نماید تیمم باطل نیست.

مسأله 705 ) کسى که در جاى غصبى حبس است، اگر آب و خاک او غصبى است مى‏تواند با تیمم نماز بخواند.

مسأله 706 ) احتیاط واجب آن است چیزى که بر آن تیمم مى‏کند، گردى داشته باشد که به دست بماند و بعد از زدن دست بر آن مستحب است دست را بتکاند که گرد آن بریزد.

مسأله 707 ) تیمم بر زمین گود و خاک جاده و زمین شوره‏زار که نمک روى آن را نگرفته مکروه است و اگر نمک روى آن را گرفته باشد، باطل است.

دستور تیمم بدل از وضو یا غسل

مسأله 708 ) در تیمم بدل از وضو یا غسل چهار چیز واجب است:

اوّل: نیّت.

دوم: زدن کف دو دست با هم بر چیزى که تیمم به آن صحیح است.

سوّم: کشیدن کف هر دو دست به تمام پیشانى و دو طرف آن، از جائى که موى سر مى‏روید تا ابروها و بالاى بینى و احتیاطاً باید دستها روى ابروها هم کشیده شود.

چهارم: کشیدن کف دست چپ به تمام پشت دست راست و بعد از آن کشیدن کف دست راست به تمام پشت دست چپ.

مسأله 709 ) احتیاط واجب آن است که تیمم را چه بدل از وضو باشد چه بدل از غسل، به این ترتیب بجا آورد: یک مرتبه دستها را به زمین بزند و به پیشانى و پشت دستها بکشد و یک مرتبه دیگر به زمین بزند و پشت دستها رامسح نماید.

احکام تیمم

مسأله 710 ) اگر مختصرى هم از پیشانى یا پشت دستها رامسح نکند تیمم باطل است، چه عمداًمسح نکند، یا مسأله را نداند، یا فراموش کرده باشد. ولى دقّت زیاد هم لازم نیست، و همین قدر که بگویند تمام پیشانى و پشت دستها مسح شده کافیست.

مسأله 711 ) براى آن که یقین کند پشت تمام دست را مسح کرده، باید مقدارى بالاتر از مچ را هم مسح نماید، ولى مسح بین انگشتان لازم نیست.

مسأله 712 ) پیشانى و پشت دستها را بنابر احتیاط باید از بالا به پائین مسح نماید، و کارهاى آن را باید پشت‏سرهم بجا آورد، و اگر بین آنها به قدرى فاصله دهد که نگویند تیمم مى‏کند، باطل است.

مسأله 713 ) در موقع نیّت باید معین کند که تیمم او بدل از غسل است یا بدل از وضو، و اگر بدل از غسل باشد باید آن غسل را معین نماید، و چنانچه یک تیمم بر او واجب باشد و قصد نماید که وظیفه فعلى خود را انجام دهد، اگرچه در تشخیص اشتباه کند، تیممش صحیح است.

مسأله 714 ) در تیمم بنابراحتیاط وجوبى باید پیشانى و کف دستها و پشت دستها در صورت تمکّن پاک باشد.

مسأله 715 ) انسان باید براى تیمم انگشتر را از دست بیرون آورد و اگر در پیشانى یا پشت دستها یا در کف دستها مانعى باشد، مثلاً چیزى به آنها چسبیده باشد باید برطرف نماید.

مسأله 716 ) اگر پیشانى یا پشت دستها زخم است، و پارچه یا چیز دیگرى را که بر آن بسته نمى‏تواند باز کند، باید دست را روى آن بکشد، و نیز اگر کف دست زخم باشد و پارچه یا چیز دیگرى را که بر آن بسته نتواند باز کند باید دست را با همان پارچه به چیزى که تیمم به آن صحیح است، بزند و به پیشانى و پشت دستها بکشد.

مسأله 717 ) اگر پیشانى و پشت دستها مو داشته باشد اشکال ندارد ولى اگر موى سر روى پیشانى آمده باشد، باید آن را عقب بزند.

مسأله 718 ) اگر احتمال دهد که در پیشانى و کف دستها یا پشت دستها مانعى هست چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد، باید جستجو نماید تا یقین یا اطمینان کند که مانعى نیست.

مسأله 719 ) اگر وظیفه او تیمم است و نمى‏تواند تیمم کند، باید نائب بگیرد و کسى که نائب مى‏شود، باید او را با دست خود او تیمم دهد، و اگر ممکن نباشد باید نائب دست خود را به چیزى که تیمم به آن صحیح است، بزند و به پیشانى و پشت دستهاى او بکشد.

مسأله 720 ) اگر در بین تیمم شک کند قسمتى از آن را فراموش کرده یا نه بنابر احتیاط باید آن قسمت را با آنچه بعد از آن است بجا آورد.

مسأله 721 ) اگر بعد از مسح دست چپ شک کند که درست تیمم کرده یا نه، در صورتى که احتمال بدهد که در حال عمل ملتفت بوده تیمم او صحیح است و چنانچه شک او در مسح دست چپ باشد، لازم است آن را مسح کند مگر آن که در عملى که مشروط به طهارت است، داخل شده و یا موالات فوت شده باشد.

مسأله 722 ) کسى که وظیفه‏اش تیمم است نمى‏تواند پیش از وقت نماز براى نماز تیمم کند، ولى اگر براى کار واجب دیگر یا مستحبى تیمم کند و تا وقت نماز عذر او باقى باشد، مى‏تواند با همان تیمم نماز بخواند.

مسأله 723 ) کسى که وظیفه‏اش تیمم است، اگر بداند تا آخر وقت عذر او باقى مى‏ماند، در وسعت وقت مى‏تواند با تیمم نماز بخواند، ولى اگر بداند تا آخر وقت عذر او برطرف مى‏شود، باید صبر کند و با وضو یا غسل نماز بخواند، و نیز اگر امید دارد که عذرش برطرف شود، احتیاط واجب آن است که صبر کند و با وضو یا غسل نماز بخواند، یا در تنگى وقت با تیمم نماز را بجا آورد.

مسأله 724 ) کسى که نمى‏تواند وضو بگیرد، یا غسل کند، نمى‏تواند نمازهاى قضاى خود را با تیمم بخواند، مگر آن که احتمال عقلائى بدهد که با تأخیر نتواند تا آخر عمر قضا را بجا آورد، و مس کتابت قرآن و دخول در مسجدالحرام و مسجد پیامبر9 و نیز در سایر مساجد، و لو در حال عبور نباشد، با تیمم ظاهراً جایز است و احتیاط مستحب در ترک است.

مسأله 725 ) کسى که نمى‏تواند وضو بگیرد یا غسل کند، جایز است نمازهاى مستحبى را مثل نافله‏هاى شبانه‏روز، که وقت معین دارد، با تیمم بخواند. ولى اگر احتمال دهد که تا آخر وقت آنها عذر او برطرف مى‏شود احوط آن است که آنها را در اول وقتشان بجا نیاورد.

مسأله 726 ) کسى که احتیاطاً غسل جبیره‏اى و تیمم نماید، اگر بعد از غسل و تیمم نماز بخواند، و بعد از نماز حدَث اصغرى از او سر بزند مثلاً بول کند براى نمازهاى بعد، بدل از غسل احتیاطاً تیمم کند و وضو هم بگیرد و چنانچه حدث پیش از نماز باشد براى آن نماز نیز وضو گرفته و تیمم نماید.

مسأله 727 ) اگر به واسطه نداشتن آب یا عذر دیگرى تیمم کند، بعد از برطرف شدن عذر، تیمم او باطل مى‏شود.

مسأله 728 ) چیزهائى که وضو را باطل مى‏کند، تیمم بدل از وضو را هم باطل مى‏کند، و چیزهائى که غسل را باطل مى‏نماید، تیمم بدل از غسل راهم باطل مى‏نماید.

مسأله 729 ) کسى که نمى‏تواند غسل کند، اگر چند غسل بر او واجب باشد، جائز است یک تیمم بدل از آنها بنماید و احتیاط مستحب آن است که بدل از هریک از آنها یک تیمم نماید.

مسأله 730 ) کسى که نمى‏تواند غسل کند، اگر بخواهد عملى را که براى آن غسل واجب است انجام دهد، باید بدل از غسل تیمم نماید و کسى که نمى‏تواند وضو بگیرد و بخواهد عملى را که براى آن وضو واجب است انجام دهد، باید بدل از وضو تیمم نماید.

مسأله 731 ) اگر بدل از غسل جنابت تیمم کند، لازم نیست براى نماز وضو بگیرد. ولى اگر بدل از غسلهاى دیگر تیمم کند، کفایت از وضو نمى‏نماید پس اگر نتواند وضو بگیرد باید تیمم دیگرى هم بدل از وضو بنماید.

مسأله 732 ) اگر بدل از غسل تیمم کند و بعد کارى که وضو را باطل مى‏کند براى او پیش آید، چنانچه براى نمازهاى بعد نتواند غسل کند، باید وضو بگیرد و بنابراحتیاط واجب بدل از غسل تیمم نماید و اگر نمى‏تواند وضو بگیرد یک تیمم کافى است به قصد مافى ‏الذمّه «یعنى به قصد این که وظیفه خود را انجام داده باشد».

مسأله 733 ) کسى که باید براى انجام عملى مثلاً براى خواندن نماز، بدل از وضو و بدل از غسل تیمم کند، احتیاط واجب آن است که تیمم سومى هم به قصد این که بتواند آن عمل را انجام دهد، بنماید. ولى اگر درتیمم اول، نیت بدل از وضو یا نیت بدل از غسل نماید و تیمم دوم را به قصد این که وظیفه خود را انجام داده باشد بجا آورد، تیمم سوم لازم نیست.

مسأله 734 ) کسى که وظیفه‏اش تیمم است اگر براى کارى تیمم کند، تا تیمم و عذر او باقى است، کارهائى را که باید با وضو یا غسل انجام داد مى‏تواند بجا آورد ولى اگر عذرش تنگى وقت بوده، یا با داشتن آب براى نماز میت یا خوابیدن تیمم کرده، فقط کارى را که براى آن تیمم نموده مى‏تواند انجام دهد.

مسأله 735 ) در چند مورد مستحب است نمازهائى را که انسان با تیمم خوانده دوباره بخواند:

اول: آن که از استعمال آب ترس داشته و عمداً خود را جُنُب کرده و با تیمم نماز خوانده است.

دوم: آن که مى‏دانسته یا گمان داشته که آب پیدا نمى‏کند و عمداً خود را جنب کرده و با تیمم نماز خوانده است.

سوم: آن که تا آخر وقت، عمداً در جستجوى آب نرود و با تیمم نماز بخواند و بعد بفهمد که اگر جستجو مى‏کرد آب پیدا مى‏شد.

چهارم: آن که مى‏دانسته یا گمان داشته که آب پیدا نمى‏شود و آبى را که داشته ریخته است.

پنجم: آن که عمداً نماز را به تأخیر انداخته و در آخر وقت با تیمّم خوانده است.