احکام ارث

احکام ارث ارث دسته اول ارث دسته دوم ارث دسته سوم ارث زن و شوهر احکام متفرّقه ارث

احکام ارث

مسأله 2737 ) کسانى که به واسطه خویشى ارث مى‏برند، سه دسته هستند:

دسته اول – پدر و مادر و اولاد میّت است و با نبودن اولاد، اولاد اولاد هرچه پایین روند، هرکدام آنان که به میت نزدیکتر است، ارث مى‏برد و تا یک نفر از این دسته هست، دسته دوم ارث نمى‏ برند.

دسته دوم – جدّ یعنى پدر بزرگ و جده یعنى مادر بزرگ و هرچه بالاتر روند و خواهر و برادر است و با نبودن برادر و خواهر، اولاد ایشان هرکدام آنان که به میت نزدیکتر است ارث مى‏برد و تا یک نفر از این دسته هست، دسته سوم ارث نمى‏برند.

دسته سوم – عمو و عمّه و دائى و خاله و اولاد آنان است و تا یک نفر از عموها و عمه‏ ها و دائى‏ ها و خاله‏هاى میت زنده‏ اند، اولاد آنان ارث نمى‏ برند ولى اگر میت عموى پدرى و پسر عموى پدرى و مادرى داشته باشد، ارث به پسر عموى پدر و مادرى مى‏ رسد و عموى پدرى ارث نمى‏برد.

مسأله 2738 ) اگر عمو و عمه و دائى و خاله خود میت و اولاد آنان و اولاد اولاد آنان نباشند، عمو و عمه و دائى و خاله پدر و مادر میت ارث مى‏برند و اگر اینها نباشند، اولادشان ارث مى‏برند و اگر اینها هم نباشند، عمو و عمه و دائى و خاله جد و جده میت و اگر اینها هم نباشند، اولادشان ارث مى‏برند.

مسأله 2739 ) زن و شوهر به تفصیلى که در مسأله «2779» گفته مى‏شود، از یکدیگر ارث مى‏برند.

ارث دسته اول

مسأله 2740 ) اگر وارث میت فقط یک نفر از دسته اول باشد، مثلاً پدر یا مادر یا یک پسر یا یک دختر باشد، همه مال میت به او مى‏رسد و اگر چند پسر یا چند دختر باشند، همه مال به‏طور مساوى بین آنان قسمت مى‏شود و اگر یک پسر و یک دختر باشد، مال را سه قسمت مى‏کنند، دو قسمت را پسر و یک قسمت را دختر مى‏برد و اگر چند پسر و چند دختر باشند، مال را طورى قسمت مى‏کنند که هر پسرى دوبرابر دختر ببرد.

مسأله 2741 ) اگر وارث میت فقط پدر و مادر او باشند، مال سه قسمت مى‏شود دو قسمت آن را پدر و یک قسمت را مادر مى‏برد ولى اگر میت دو برادر یا چهار خواهر یا یک برادر و دو خواهر داشته باشد که همه آنان پدرى باشند یعنى پدر آنان با پدر میت یکى باشد، خواه مادرشان هم با مادر میت یکى باشد یا نه، اگرچه تا میت پدر و مادر دارد اینها ارث نمى‏برند، اما به واسطه بودن اینها مادر شش یک مال را مى‏برد و بقیه را به پدر مى‏دهند.

مسأله 2742 ) اگر وارث میت فقط پدر و مادر و یک دختر باشد، چنانچه میت دو برادر یا چهار خواهر یا یک برادر و دو خواهر پدرى نداشته باشد، مال را پنج قسمت مى‏کنند، پدر و مادر، هرکدام یک قسمت و دختر سه قسمت آن را مى‏برد و اگر دو برادر یا چهار خواهر یا یک برادر و دو خواهر پدرى داشته باشد، مالش را شش قسمت مى‏کنند پدر و مادر، هرکدام یک قسمت و دختر سه قسمت مى‏برد و یک قسمت باقیمانده را چهار قسمت مى‏کنند یک قسمت را پدر و سه قسمت را به دختر مى‏دهند مثلاً اگر مال میت را 24 قسمت کنند، 15 قسمت آن را به دختر و 5 قسمت آن را به پدر و 4 قسمت آن را به مادر مى‏دهند.

مسأله 2743 ) اگر وارث میت فقط پدر و مادر و یک پسر باشد، مال را 6 قسمت مى‏کنند، پدر و مادر هرکدام یک قسمت و پسر چهار قسمت آن را مى‏برد و اگر چند پسر یا چند دختر باشند، آن چهار قسمت را به‏طور مساوى بین خودشان قسمت مى‏کنند و اگر پسر و دختر باشند، آن چهار قسمت را طورى تقسیم مى‏کنند که هر پسرى دوبرابر دختر ببرد.

مسأله 2744 ) اگر وارث میت فقط پدر و یک پسر یا مادر و یک پسر باشد، مال را شش قسمت مى‏کنند، یک قسمت آن را پدر یا مادر و پنج قسمت را پسر مى‏برد.

مسأله 2745 ) اگر وارث میت فقط پدر یا مادر، با پسر و دختر باشد، مال را شش قسمت مى‏کنند، یک قسمت آن را پدر یا مادر مى‏برد و بقیه را طورى قسمت مى‏کنند که هر پسرى دو برابر دختر ببرد.

مسأله 2746 ) اگر وارث میت فقط پدر و یک دختر یا مادر و یک دختر باشد، مال را چهار قسمت مى‏کنند، یک قسمت آن را پدر یا مادر و بقیه را دختر مى‏برد.

مسأله 2747 ) اگر وارث میت فقط پدر و چند دختر یا مادر و چند دختر باشد، مال را پنج قسمت مى‏کنند، یک قسمت را پدر یا مادر مى‏برد و چهار قسمت را دخترها به‏طور مساوى بین خودشان قسمت مى‏کنند.

مسأله 2748 ) اگر میت اولاد نداشته باشد، نوه پسرى او اگرچه دختر باشد سهم پسر میت را مى‏برد و نوه دخترى او اگرچه پسر باشد، سهم دختر میت را مى‏برد مثلاً اگر میت یک پسر از دختر خود و یک دختر از پسرش داشته باشد، مال را سه قسمت مى‏کنند یک قسمت را به پسر دختر و دو قسمت را به دختر پسر مى‏دهند.

ارث دسته دوم

مسأله 2749 ) دسته دوم از کسانى که به واسطه خویشى ارث مى‏برند، جد یعنى پدر بزرگ و جده یعنى مادر بزرگ و برادر و خواهر میت است و اگر برادر و خواهر نداشته باشد، اولادشان ارث مى‏برند.

مسأله 2750 ) اگر وارث میت فقط یک برادر یا یک خواهر باشد، همه مال به او مى‏رسد و اگر چند برادر پدر و مادرى یا چند خواهر پدر و مادرى باشد، مال به‏طور مساوى بین آنان قسمت مى‏شود و اگر برادر و خواهر پدر و مادرى با هم باشند، هر برادرى دو برابر خواهر مى‏برد مثلاً اگر دو برادر و یک خواهر پدر و مادرى دارد، مال را پنج قسمت مى‏کنند هر یک از برادرها دو قسمت و خواهر یک قسمت آن را مى‏برد.

مسأله 2751 ) اگر میت برادر و خواهر پدر و مادرى دارد، برادر و خواهر پدرى که از مادر با میت جدا است، ارث نمى‏برد و اگر برادر و خواهر پدر و مادرى ندارد، چنانچه فقط یک خواهر یا یک برادر پدرى داشته باشد، همه مال به او مى‏رسد و اگر چند برادر یا چند خواهر پدرى داشته باشد، مال به‏طور مساوى بین آنان قسمت مى‏شود و اگر هم برادر و هم خواهر پدرى داشته باشد، هر برادرى دو برابر خواهر مى‏برد.

مسأله 2752 ) اگر وارث میت فقط یک خواهر یا یک برادر مادرى باشد که از پدر با میت جدا است، همه مال به او مى‏رسد و اگر چند برادر مادرى یا چند خواهر مادرى یا چند برادر و خواهر مادرى باشند، مال به‏طور مساوى بین آنان تقسیم مى‏شود.

مسأله 2753 ) اگر میت برادر و خواهر پدر و مادرى و برادر و خواهر پدرى و یک برادر یا یک خواهر مادرى داشته باشد، برادر و خواهر پدرى ارث نمى‏برند و مال را شش قسمت مى‏کنند، یک قسمت آن را به برادر یا خواهر مادرى و بقیه را به برادر و خواهر پدر و مادرى مى‏دهند و هر برادرى دو برابر خواهر مى‏برد.

مسأله 2754 ) اگر میت برادر و خواهر پدر و مادرى و برادر و خواهر پدرى و برادر و خواهر مادرى داشته باشد، برادر و خواهر پدرى ارث نمى‏برد و مال را سه قسمت مى‏کنند یک قسمت آن را برادر و خواهر مادرى به‏طور مساوى بین خودشان قسمت مى‏کنند و بقیه را به برادر و خواهر پدر و مادرى مى‏دهند و هر برادرى دو برابر خواهر مى‏برد.

مسأله 2755 ) اگر وارث میت فقط برادر و خواهر پدرى و یک برادر مادرى یا یک خواهر مادرى باشد، مال را شش قسمت مى‏کنند، یک قسمت آن را برادر یا خواهر مادرى مى‏برد و بقیه را به برادر و خواهر پدرى مى‏دهند و هر برادرى دو برابر خواهر مى‏برد.

مسأله 2756 ) اگر وارث میت فقط برادر و خواهر پدرى و چند برادر و خواهر مادرى باشد، مال را سه قسمت مى‏کنند، یک قسمت آن را برادر و خواهر مادرى به‏طور مساوى بین خودشان تقسیم مى‏کنند و بقیه را به برادر و خواهر پدرى مى‏دهند و هر برادرى دو برابر خواهر مى‏برد.

مسأله 2757 ) اگر وارث میت فقط برادر و خواهر و زن او باشد، زن ارث خود را به تفصیلى که در مسأله «2781» گفته مى‏شود، مى‏برد و خواهر و برادر به‏طورى که در مسائل گذشته گفته شد، ارث خود را مى‏برند و نیز اگر زنى بمیرد و وارث او فقط خواهر و برادر و شوهر او باشد، شوهر نصف مال را مى‏برد و خواهر و برادر به‏طورى که در مسائل پیش گفته شد، ارث خود را مى‏برند، ولى براى آن که زن یا شوهر ارث مى‏برد، از سهم برادر و خواهر مادرى چیزى کم نمى‏شود و از سهم برادر و خواهر پدر و مادرى یا پدرى کم مى‏شود مثلاً اگر وارث میت شوهر و برادر و خواهر مادرى و برادر و خواهر پدر و مادرى او باشد، نصف مال به شوهر مى‏رسد و یک قسمت از سه قسمت اصل مال را به برادر و خواهر مادرى مى‏دهند و آنچه مى‏ماند مال برادر و خواهر پدر و مادرى است، پس اگر همه مال او شش تومان باشد، سه تومان به شوهر و دو تومان به برادر و خواهر مادرى و یک تومان به برادر و خواهر پدر و مادرى مى‏دهند.

مسأله 2758 ) اگر میت خواهر و برادر نداشته باشد، سهم ارث آنان را به اولادشان مى‏دهند و سهم برادزاده و خواهرزاده مادرى به‏طور مساوى بین آنان قسمت مى‏شود و از سهمى که به برادزاده و خواهرزاده پدرى یا پدر و مادرى مى‏رسد، هر پسرى دو برابر دختر مى‏برد.

مسأله 2759 ) اگر وارث میت فقط یک جد یا یک جده است، چه پدرى باشد یا مادرى، همه مال به او مى‏رسد و با بودن جد میت، پدر جد او ارث نمى‏برد و اگر وارث میت فقط جد و جده پدرى باشد، مال سه قسمت مى‏شود، دو قسمت را جد و یک قسمت را جده مى‏برد و اگر جد و جده مادرى باشد، مال را به‏طور مساوى بین خودشان قسمت مى‏کنند.

مسأله 2760 ) اگر وارث میت فقط یک جد یا جده پدرى و یک جد یا جده مادرى باشد مال سه قسمت مى‏شود، دو قسمت را جد یا جده پدرى و یک قسمت را جد یا جده مادرى مى‏برد.

مسأله 2761 ) اگر وارث میت جد و جده پدرى و جد و جده مادرى باشد مال سه قسمت مى‏شود یک قسمت آن را جد و جده مادرى به‏طور مساوى بین خودشان قسمت مى‏کنند و دو قسمت آن را به جد و جده پدرى مى‏دهند و جد دو برابر جده مى‏برد.

مسأله 2762 ) اگر وارث میت فقط زن و جد و جده پدرى و جد و جده مادرى او باشد زن ارث خود را به تفصیلى که بعداً گفته مى‏شود، مى‏برد و یک قسمت از سه قسمت اصل مال را به جد و جده مادرى مى‏دهند که به‏طور مساوى بین خودشان قسمت مى‏کنند و بقیه را به جد و جده پدرى مى‏دهند و جد دو برابر جده مى‏برد و اگر وارث میت شوهر و جد و جده باشد، شوهر نصف مال را مى‏برد و جد و جده به دستورى که در مسائل گذشته گفته شد، ارث خود را مى‏برند.

مسأله 2763 ) در اجتماع برادر یا خواهر یا برادرها و خواهرها با جد یا جده یا اجداد یا جدّات چند صورت است:

اول – این که هر یک از جد یا جده و برادر یا خواهر همه از طرف مادر باشند در این صورت مال بین آنها به‏طور مساوى تقسیم مى‏شود، اگرچه از حیث ذکورت و اُنوثت مختلف باشند.

دوم – این که همه آنها از طرف پدر باشند در این صورت نیز مال بین آنها به‏طور مساوى تقسیم مى‏شود در فرضى که همه ذکور و یا همه اُناث باشند و اگر مختلف باشند، پس هر ذَکَرى دو برابر اُنثى مى‏برد.

سوم – این که هر یک از جد یا جده از طرف پدر باشد و برادر یا خواهر از طرف پدر و مادر باشد حکم این صورت حکم صورت گذشته است و دانسته شد که برادر یا خواهر پدرى میت اگر با برادر یا خواهر پدرى و مادرى جمع شود، پدرى تنها ارث نمى‏برد.

چهارم – این که اجداد یا جدّات بعضى از آنها پدرى باشد و بعضى مادرى چه این که همه‏شان ذکور باشند یا اناث یا مختلف و برادرها و خواهرها نیز چنین باشند، در این صورت از براى خویشان مادرى از برادرها و خواهرها واجداد و جدات یک سوم از تَرَکه است و به‏طور مساوى بین آنها تقسیم مى‏شود، اگرچه مختلف باشند از جهت ذکورت و انوثت و از براى خویشان پدرى از آنها دوسوم(3/2) از ترکه است که به هر ذَکَرى دو برابر اُنثى داده مى‏شود و اگر اختلاف بین آنها نباشد و همه ذکور و یا همه اناث باشند به‏طور مساوى بین آنها تقسیم مى‏شود.

پنجم – این که جد یا جده از طرف پدر با برادر یا خواهر از طرف مادر جمع شود در این صورت برادر یا خواهر در فرضى که یکى باشد، یک‏ششم(6/1) از مال را مى‏برد و اگر متعدد باشند یک‏سوم(3/1) را به‏طورى مساوى بینشان تقسیم مى‏نمایند و باقیمانده مال جد یا جده است و اگر جد و جده هر دو باشند، جد دو برابر جده مى‏برد.

ششم – این که جد یا جده از طرف مادر با برادر از طرف پدر جمع شود در این صورت از براى جد یا جده یک‏سوم(3/1) است، اگرچه یکى باشد و دوسوم(3/2) آن از براى برادر است اگرچه یکى باشد و اگر با آن جد یا جده خواهر از طرف پدر باشد در صورتى که یکى باشد نصف را مى‏برد و اگر متعدد باشد دوسوم(3/2) را مى‏برند، و در هر صورت از براى جد و یا جده یک‏سوم(3/1) است و بنابراین اگر خواهر یکى شد یک ششم(6/1) از ترکه زائد از فریضه مى‏ماند باید آن را به خواهر پدرى رد کرد اگرچه احتیاط این است که در یک‏ششم(6/1) باهم مصالحه نمایند.

هفتم – این که اجداد یا جدّات بعضى از آنها پدرى و بعضى از آنها مادرى و با آنها برادر یا خواهر پدرى باشد، چه این که یکى باشد یا متعدد در این صورت از براى جد یا جده مادرى یک‏سوم(3/1) است و با تعدد به‏طور مساوى بین آنها تقسیم مى‏شود اگرچه اختلاف داشته باشند از حیث ذکورت و انوثت و از براى جد یا جده پدرى و برادر یا خواهر پدرى دوسوم(3/2) باقى از ترکه است و با اختلاف از حیث ذکورت و انوثت با تفاضل و بدون اختلاف به‏طور مساوى قسمت مى‏شود و اگر با آن اجداد یا جدات، برادر یا خواهر مادرى باشد از براى جد یا جده مادرى با برادر یا خواهر مادرى یک‏سوم(3/1) است که به‏طور مساوى بین آنها تقسیم مى‏شود اگرچه از حیث ذکورت و انوثت اختلاف داشته باشند و از براى جد و یا جده پدرى دوسوم(3/2) است و بینشان در صورت اختلاف با تفاضل و الا به‏طور مساوى تقسیم مى‏شود.

هشتم – این که برادرها یا خواهرها بعضى از آنها پدرى و بعضى از آنها مادرى و با آنها جد یا جد پدرى باشد در این صورت از براى برادر یا خواهر مادرى یک‏ششم(6/1) ترکه است اگر یکى باشد و یک‏سوم(3/1) از آن است اگر متعدد باشند، و به‏طور مساوى بین آنها تقسیم مى‏شود و از براى برادر یا خواهر پدرى یا جد و جده پدرى باقى آن ترکه است و به‏طور مساوى بین آنها تقسیم مى‏شود در صورتى که اختلاف از حیث ذکورت و انوثت نداشته باشند و در صورت اختلاف، به تفاضل بین آنها تقسیم مى‏شود و اگر با آن برادرها یا خواهرها جد و یا جده مادرى باشد از براى جد یا جده مادرى با برادر یا خواهر مادرى تماماً یک‏سوم(3/1) است و به‏طور مساوى بین آنها تقسیم مى‏شود و از براى برادر یا خواهر پدرى دوسوم(3/2) است و بین آنها در صورت اختلاف از حیث ذکورت و انوثت با تفاضل و در صورت عدم اختلاف، به‏طور مساوى تقسیم مى‏شود.

مسأله 2764 ) در صورتى که میت برادر یا خواهر دارد برادرزاده یا خواهرزاده او ارث نمى‏برد ولى این حکم در جائى که ارث برادرزاده یا خواهرزاده با برادر یا خواهر مزاحمت نکند، جارى نیست. مثلاً اگر میت برادر پدرى و جد مادرى داشته باشد برادر پدرى دو ثلث و جد مادرى یک ثلث ارث مى‏برد و در این صورت اگر میت پسر برادر مادرى نیز داشته باشد، پسر برادر با جد مادرى در ثلث شریک مى‏باشند.

ارث دسته سوم

مسأله 2765 ) دسته سوم عمو و عمه و دائى و خاله و اولاد آنان است به تفصیلى که گفته شد که اگر از طبقه اول و دوم کسى نباشد، اینها ارث مى‏برند.

مسأله 2766 ) اگر وارث میت فقط یک عمو یا یک عمه است، چه پدر و مادرى باشد یعنى با میت از یک پدر و مادر باشد، یا پدرى باشد یا مادرى، همه مال به او مى‏رسد و اگر چند عمو یا چند عمه باشند و همه پدرى و مادرى، یا همه پدرى باشند، مال به‏طور مساوى بین آنان قسمت مى‏شود و اگر عمو و عمه هر دو باشند و همه پدر و مادرى، یا همه پدرى باشند عمو دو برابر عمه مى‏برد مثلاً اگر وارث میت دو عمو و یک عمه باشد مال را پنج قسمت مى‏کنند و یک قسمت را به عمه مى‏دهند و چهار قسمت را عموها به‏طور مساوى بین خودشان قسمت مى‏کنند.

مسأله 2767 ) اگر وارث میت فقط چند عموى مادرى یا چند عمه مادرى یا عمو و عمه مادرى باشند، مال به‏طور مساوى بین آنان قسمت مى‏شود.

مسأله 2768 ) اگر وارث میت عمو و عمه باشد و بعضى پدرى و بعضى مادرى و بعضى پدر و مادرى باشند، عمو و عمه پدرى ارث نمى‏برند، پس اگر میت یک عمو یا یک عمه مادرى دارد، مال را شش قسمت مى‏کنند، یک قسمت را به عمو یا عمه مادرى و بقیه را به عمو و عمه پدرى و مادرى مى‏دهند و عموى پدر و مادرى دو برابر عمه پدر و مادرى مى‏برد و اگر هم عمو و هم عمه مادرى دارد، مال را سه قسمت مى‏کنند دو قسمت را به عمو و عمه پدر و مادرى مى‏دهند و عمو دو برابر عمه مى‏برد و یک قسمت را به عمو و عمه مادرى مى‏دهند که به‏طور مساوى بین خودشان قسمت مى‏کنند و احتیاط آن است که در تقسیم با یکدیگر صلح کنند.

مسأله 2769 ) اگر وارث میت فقط یک دائى یا یک خاله باشد، همه مال به او مى‏رسد و اگر هم دائى و خاله باشد و همه پدرى و مادرى یا پدرى یا مادرى باشند، مال به‏طور مساوى بین آنان قسمت مى‏شود و احتیاط آن است که در تقسیم با یکدیگر صلح کنند.

مسأله 2770 ) اگر وارث میت فقط دائى و خاله پدرى و دائى و خاله مادرى و دائى و خاله پدر و مادرى باشد، دائى و خاله پدرى ارث نمى‏برند و باید مال را به شش قسمت تقسیم کنند، یک قسمت آن را به دائى و خاله مادرى و بقیه را به دائى و خاله پدر و مادرى مى‏دهند و به طور مساوى تقسیم مى‏کنند و احتیاط آن است که در تقسیم با یکدیگر صلح کنند.

مسأله 2771 ) اگر وارث میت فقط دائى و خاله پدرى و دائى وخاله مادرى و دائى و خاله پدر و مادرى باشد، دائى و خاله پدرى ارث نمى‏برند و باید مال را به سه قسمت تقسیم کنند، یک قسمت آن را دائى و خاله مادرى به‏طور مساوى تقسیم مى‏کنند و بقیّه را به دائى و خاله پدر و مادرى بدهند و به‏طور مساوى تقسیم مى‏کنند و احتیاط آن است که در تقسیم آن با یکدیگر صلح کنند.

مسأله 2772 ) اگر وارث میت یک دائى یا یک خاله و یک عمو یا یک عمه باشد مال را سه قسمت مى‏کنند، یک قسمت را دائى یا خاله و بقیه را عمو یا عمه مى‏برد.

مسأله 2773 ) اگر وارث میت یک دائى یا یک خاله و عمو و عمه باشد، چنانچه عمو و عمه پدر و مادرى یا پدرى باشند، مال را سه قسمت مى‏کنند، یک قسمت را دائى یا خاله مى‏برد و از بقیه دو قسمت به عمو و یک قسمت به عمه مى‏دهند. بنابر این اگر مال را نه قسمت کنند سه قسمت را به دائى یا خاله و چهار قسمت را به عمو و دو قسمت را به عمه مى‏دهند.

مسأله 2774 ) اگر وارث میت یک دائى یا یک خاله و یک عمو یا یک عمه مادرى و عمو و عمه پدر و مادرى یا پدرى باشد، مال را سه قسمت مى‏کنند، یک قسمت آن را به دائى یا خاله مى‏دهند و دو قسمت باقیمانده را شش قسمت مى‏کنند، یک قسمت را به عمو یا عمه مادرى و بقیه را به عمو و عمه پدر و مادرى یا پدرى مى‏دهند و عمو دو برابر عمه مى‏برد. بنابراین اگر مال را نه قسمت کنند، سه قسمت را به دائى یا خاله و یک قسمت را به عمو یا عمه مادرى و پنج قسمت دیگر را به عمو و عمه پدر مادرى یا پدرى مى‏دهند.

مسأله 2775 ) اگر وارث میت یک دائى یا یک خاله و عمو و عمه مادرى و عمو و عمه پدر و مادرى یا پدرى باشد مال را سه قسمت مى‏کنند، یک قسمت را دائى یا خاله مى‏برد و دو قسمت باقیمانده را سه سهم مى‏کنند، یک سهم آن را به‏طور مساوى بین عمو و عمه مادرى قسمت مى‏کنند و دو سهم دیگر را بین عمو و عمه پدر و مادرى یا پدرى قسمت مى‏نمایند و عمو دو برابر عمه مى‏برد. بنابراین اگر مال را نه قسمت کنند، سه قسمت آن، سهم خاله یا دائى و دو قسمت سهم عمو و عمه مادرى و چهار قسمت سهم عمو و عمه پدر و مادرى یا پدرى مى‏باشد.

مسأله 2776 ) اگر وارث میت چند دائى و چند خاله باشد که همه پدر و مادرى یا پدرى یا مادرى باشند و عمو عمه هم داشته باشد، مال سه سهم مى‏شود دو سهم آن را به دستورى که در مسأله پیش گفته شد، عمو و عمه بین خودشان قسمت مى‏کنند و یک سهم آن را دائى‏ها و خاله‏ها به‏طور مساوى بین خودشان قسمت مى‏نمایند.

مسأله 2777 ) اگر وارث میت دائى یا خاله مادرى و چند دائى و خاله پدر و مادرى یا پدرى و عمو و عمه باشد، مال سه سهم مى‏شود و دو سهم آن را به دستورى که سابقاً گفته شد عمو و عمه بین خودشان قسمت مى‏کنند. پس اگر میت یک دائى یا یک خاله مادرى دارد یک سهم دیگر آن را شش قسمت مى‏کنند یک قسمت را به دائى یا خاله مادرى مى‏دهند و بقیه را به دائى و خاله پدر و مادرى یا پدرى مى‏دهند که به‏طور مساوى قسمت مى‏کنند و بنابراحتیاط باید در تقسیم آن با هم صلح کنند و اگر چند دائى مادرى یا چند خاله مادرى یا هم دائى مادرى و هم خاله مادرى دارد آن یک سهم را سه قسمت مى‏کنند، یک قسمت را دائى‏ها و خاله‏هاى مادرى به‏طور مساوى بین خودشان قسمت مى‏کنند و بقیه را به دائى و خاله پدر و مادرى یا پدرى مى‏دهند که به‏طور مساوى قسمت مى‏کنند و بنابراحتیاط در تقسیم آن با هم صلح مى‏کنند.

مسأله 2778 ) اگر میت عمو و عمه و دائى و خاله نداشته باشد، مقدارى که به عمو و عمه مى‏رسد، به اولاد آنان و مقدارى که به دائى و خاله مى‏رسد، به اولاد آنان داده مى‏شود.

مسأله 2779 ) اگر وارث میت عمو و عمه و دائى وخاله پدر و عمو و عمه و دائى و خاله مادر او باشند، مال سه سهم مى‏شود، یک سهم آن را عمو و عمه و دائى و خاله مادر میت به‏طور مساوى بین خودشان قسمت مى‏کنند و دو سهم دیگر آن را سه قسمت مى‏کنند یک قسمت را دائى و خاله پدر میت به‏طور مساوى بین خودشان قسمت مى‏نمایند و دو قسمت دیگر آن را به عمو و عمه پدر میت مى‏دهند و عمو دو برابر عمه مى‏برد.

ارث زن و شوهر

مسأله 2780 ) اگر زنى بمیرد و اولاد نداشته باشد، نصف همه مال را شوهر او و بقیه را ورثه دیگر مى‏برند و اگر از آن شوهر یا از شوهر دیگر اولاد داشته باشد، چهاریک همه مال را شوهر و بقیه را ورثه دیگر مى‏برند.

مسأله 2781 ) اگر مردى بمیرد و اولاد نداشته باشد، چهاریک مال او را زن و بقیه را ورثه دیگر مى‏برند و اگر از آن زن یا از زن دیگر اولاد داشته باشد، هشت‏یک مال را زن و بقیه را ورثه دیگر مى‏برند و زن از زمین خانه مسکونى، نه از خود زمین و نه از قیمت آن ارث نمى‏برد و احتیاط مستحب آن است که در زمین باغ و زراعت و زمینهاى دیگر هم با ورثه میت صلح کند و نیز از خود هوائى خانه مانند بنا و درخت ارث نمى‏برد ولى از قیمت آنها ارث مى‏برد و از درخت و زراعت و ساختمانى که در زمین باغ و زراعت و زمین‏هاى دیگر است، اگرچه ارث مى‏برد اما چون ارث بردن او از خود اینها یا از قیمت اینها محل اشکال است، احتیاط واجب آن است که در اینها هم با ورثه دیگر صلح نماید.

مسأله 2782 ) اگر زن بخواهد در چیزهائى که از آنها ارث نمى‏برد، مانند زمین خانه مسکونى، تصرف کند، باید از ورثه دیگر اجازه بگیرد و نیز احتیاط واجب آن است که ورثه تا سهم زن را نداده‏اند، در چیزهائى که زن از قیمت آنها ارث مى‏برد، مانند بنا و درخت بدون اجازه او تصرف نکنند و چنانچه پیش از دادن سهم زن، اینها را بفروشند در صورتى که زن معامله را اجازه دهد، صحیح و گرنه باطل است.

مسأله 2783 ) اگر بخواهند بنا و درخت و مانند آن را قیمت نمایند باید همان‏طور که نزد مقوّمین معمول است، آنها را بدون در نظر گرفتن خصوصیت زمینى که در آن هستند، حساب کنند چقدر ارزش دارند، نه این که آنها را کنده شده از زمین فرض نمایند و قیمت گذارند یا این که قیمت آنها را در حالى که بدون اجاره یا با اجاره در همین زمین باقى بمانند تا از بین بروند حساب کنند.

مسأله 2784 ) مجراى آب قنات و مانند آن بلکه آبى که در زیر زمین است، حکم زمین را دارد و آجر و چیزهائى که در آن بکار رفته، در حکم ساختمان است.

مسأله 2785 ) اگر میت بیش از یک زن داشته باشد، چنانچه اولاد نداشته باشد، چهاریک مال و اگر اولاد داشته باشد، هشت‏یک مال به شرحى که گفته شد، به‏طور مساوى بین زنهاى او قسمت مى‏شود، اگرچه شوهر با هیچ‏یک از آنان یا بعضى از آنان نزدیکى نکرده باشد، ولى اگر در مرضى که به آن مرض از دنیا رفته، زنى را عقد کرده و با او نزدیکى نکرده است، آن زن از او ارث نمى‏برد و حق مهر هم ندارد.

مسأله 2786 ) اگر زن در حال مرض شوهر کند و به همان مرض بمیرد، شوهرش اگرچه با او نزدیکى نکرده باشد، از او ارث مى‏برد.

مسأله 2787 ) اگر زن را به ترتیبى که در احکام طلاق گفته شد، طلاق رجعى بدهند و در بین عده بمیرد، شوهر از او ارث مى‏برد و نیز اگر شوهر در بین عده زن بمیرد، زن از او ارث مى‏برد، ولى اگر بعد از گذشتن عده رجعى یا در عده طلاق بائن، یکى از آنان بمیرد، دیگرى از او ارث نمى‏برد.

مسأله 2788 ) اگر شوهر در حال مرض، عیالش را طلاق دهد و پیش از گذشتن دوازده ماه هلالى بمیرد، زن با سه شرط از او ارث مى‏برد:

اول – آن که در این مدت شوهر دیگر نکرده باشد.

دوم – به واسطه بى‏میلى به شوهر، مالى به او نداده باشد که به طلاق دادن راضى شود، بلکه اگر چیزى هم به شوهر ندهد ولى طلاق به تقاضاى زن باشد، باز هم ارث بردنش اشکال دارد.

سوم – شوهر در مرضى که در آن مرض زن را طلاق داده، به واسطه آن مرض یا به جهت دیگرى بمیرد، پس اگر از آن مرض خوب شود و به جهت دیگرى از دنیا برود، زن از او ارث نمى‏برد.

مسأله 2789 ) لباسى که مرد براى پوشیدن زن خود گرفته، اگرچه زن آن را پوشیده باشد، بعد از مردن شوهر، جزء مال شوهر است.

احکام متفرّقه ارث

مسأله 2790 ) قرآن و انگشترى و شمشیر میت و لباسى را که پوشیده، مال پسر بزرگتر است و اگر میت از این چهار چیز بیشتر از یکى دارد، مثلاً دو قرآن یا دو انگشترى دارد، احتیاط واجب آن است که پسر بزرگ در آنها با ورثه دیگر صلح کند.

مسأله 2791 ) اگر پسر بزرگ میت بیش از یکى باشد مثلاً از دو زن او در یک وقت دو پسر به دنیا آمده باشد، باید لباس و قرآن و انگشترى و اسلحه میت را به‏طور مساوى بین خودشان قسمت کنند.

مسأله 2792 ) اگر میت قرض داشته باشد، چنانچه قرضش به اندازه مال او یا زیادتر باشد، باید چهار چیزى هم که مال پسر بزرگتر است و در مسأله پیش گفته شد، به قرض او بدهند و اگر قرضش کمتر از مال او باشد، باید از آن چهار چیزى هم که به پسر بزرگتر مى‏رسد، به نسبت به قرض او بدهند، مثلاً اگر همه دارائى او شصت تومان است و به مقدار بیست تومان آن از چیزهائى است که مال پسر بزرگتر است و سى تومان هم قرض دارد، پسر بزرگ باید به مقدار ده تومان از آن چهار چیز را بابت قرض میت بدهد.

مسأله 2793 ) مسلمان از کافر ارث مى‏برد، ولى کافر اگرچه پدر یا پسر میت باشد، از او ارث نمى‏برد.

مسأله 2794 ) اگر کسى یکى از خویشان خود را عمداً و بناحق بکشد، از او ارث نمى‏برد ولى اگر از روى خطا باشد مثل آن که سنگ را به هوا بیندازد و اتفاقاً به یکى از خویشان او بخورد و او را بکشد از او ارث مى‏برد ولى ارث بردن او از دیه قتل که بعداً گفته مى‏شود، محل اشکال است.

مسأله 2795 ) هرگاه بخواهند ارث را تقسیم کنند، براى بچه‏ اى که در شکم است که اگر زنده به دنیا بیاید ارث مى‏برد، سهم دو پسر را کنار مى‏گذارند، ولى اگر احتمال بدهند بیشتر است مثلاً احتمال بدهند که زن به سه بچه حامله باشد، سهم سه پسر را کنار مى‏گذارند و چنانچه مثلاً یک پسر یا یک دختر به دنیا آمد، زیادى را ورثه بین خودشان تقسیم مى‏کنند.

جست و جوی مسائل